Een andere mijlpaal op het gebied van samenwerking was de officiële lancering van RegMedXB in maart 2017, het grootste virtuele RM-instituut van Nederland en België. Dit instituut brengt gezondheidszorgorganisaties, onderzoekers, ondernemers en overheden samen om ambitieuze Regenerative Medicine-uitdagingen te tackelen en regeneratieve behandelingen te ontwikkelen. Het doel is: Cure instead of Care. Binnen RegMedXB werken we onder andere samen met de universiteiten van Maastricht, Leiden en Eindhoven, provincies en bedrijven. In 2017 zijn de drie eerste projecten gelanceerd. In deze projecten focussen we ons op het genezen van diabetes type 1, osteoartritis en nierziekten.

Een ander belangrijk aandachtspunt in 2017 zijn nationale samenwerkingen. Een mooi voorbeeld hiervan is onze strategische alliantie met de TU/Eindhoven, die we in 2017 verder hebben geïntensiveerd. In 2017 is het gezamenlijk ingediende voorstel voor een Zwaartekrachtbeurs van het ministerie van OCW (via NWO), waar ook de Universiteit van Maastricht bij betrokken was, gehonoreerd. Met het onderzoek willen we een nieuwe aanpak ontwikkelen, waarbij we het lichaam met behulp van intelligente biomaterialen verleiden tot zelfherstel. Hiermee beogen we een bijdrage te leveren aan het genezen van chronische ziektes, zoals hart- en vaatziekten, aandoeningen van het bewegingsapparaat en orgaanziekten als nierfalen. Ons onderzoeksvoorstel ‘Materials Driven Regeneration’ is gehonoreerd met maar liefst 18,8 miljoen euro.

In september 2017 kreeg onderzoeker Jeffrey Beekman de ERS Excellence Award voor zijn onderzoek, waarin hij medicijnen voor taaislijmziekte test in menselijke mini-darmen (organoïden). Hiermee kan de werkzaamheid van een medicijn voor taaislijmziekte worden voorspeld. Op dit gebied werkt het speerpunt RMSC ook nauw samen met het speerpunt Child.

Binnen het UMC Utrecht hebben we een prototype van een draagbare kunstnier ontwikkeld, waarmee patiënten thuis - op elk moment van de dag of ’s nachts - dialyse kunnen uitvoeren. Hierdoor zijn patiënten mobieler en blijft de hormoon- en bloedspiegel constanter. Dit komt het welbevinden en de gezondheid van patiënten ten goede. In 2016 ontvingen we een EU-subsidie van 3,3 miljoen euro om de draagbare kunstnier te testen met patiënten. Dit onderzoek ‘WEAKID’ is in 2017 gestart. Hier zijn meerdere universiteiten uit verschillende landen en diverse bedrijven bij betrokken. Het streven is om uiteindelijk proof of concept te verkrijgen in 2 klinische trials (een first-in-human klinische trial en een crossover trial).

Een ander belangrijk focuspunt in 2017 was het Netherlands Centre for One Health (NCOH). In het centrum wordt op vier thema’s gewerkt aan een geïntegreerde aanpak van de wereldwijde risico’s van infectieziekten. Binnen het thema antibioticaresistentie heeft het UMC Utrecht een voortrekkersrol. Op dit gebied zijn in 2017 zeven onderzoeksprojecten geïnitieerd, waaronder een project in het UMC Utrecht. In 2018 start er een breed onderzoeksprogramma met als focus samenwerking tussen de deelnemende partners en onderzoek naar maatschappelijk relevante infectieziekten.

In 2017 startte Utrecht als eerste Nederlandse gemeente een pilotstudie om de hiv-preventiepil PrEP via de reguliere zorg aan te bieden. Hierbij krijgen 66 Utrechters een jaar lang het medicijn voorgeschreven door het UMC Utrecht. De pilot sluit aan bij de wens van huisartsen voor een consultatiepunt waar zij patiënten naar kunnen doorverwijzen. Het doel van de investeringen is om het zorgproces te verbeteren en het aantal hiv-besmettingen tegen te gaan.

Een mooie onderzoeksuitkomst ligt op het gebied van stamceltransplantatie bij leukemiepatiënten. Naar aanleiding hiervan kunnen we een geïndividualiseerde aanpak ontwikkelen, die zorgt voor een aanzienlijk grotere overlevingskans bij leukemiepatiënten die een stamceltransplantatie ondergaan.

Het onderzoek toonde aan dat de dosering van een afweerremmend medicijn beter kan worden bepaald op basis van de hoeveelheid lymfocyten in het bloed, in plaats van op het gewicht van een patiënt.

Een belangrijke ontwikkeling in 2017 is dat we zijn gestart met een multidisciplinaire aanpak voor patiënten met (mogelijk) een complexe systemische immuunziekte, zoals vasculitis, ziekte van Crohn en uveitis. Dit lijken op het eerste gezicht verschillende aandoeningen, maar recent is aangetoond dat gelijksoortige immunopathogene mechanismen aan de ziekten ten grondslag liggen. In 2017 hebben we circa veertig patiënten in het multidisciplinaire overleg besproken. Daarnaast zijn we in 2017 gestart met het ontvangen van patiënten op een gezamenlijke poli, waar onder andere de oogarts, de klinisch immunoloog en de maag-, darm- en leverarts patiënten tegelijk onderzoeken. Met deze multidisciplinaire aanpak verbeteren we de kwaliteit van zorg.

De zichtbaarheid van het cardiovasculaire onderwijs in de Utrechtse (bio)medische curricula is één van onze doelstellingen. In 2017 heeft het speerpunt Circulatory Health in samenwerking met de Universiteit Utrecht verschillende keuzecursussen met een duidelijk Circulatory Health-oormerk verzorgd voor studenten Biomedische Wetenschappen en Geneeskundestudenten. Tevens heeft het speerpunt een Cardiovascular Research track gerealiseerd binnen het masterprogramma Biology of Disease. 

Een ander belangrijk aandachtspunt was het Utrecht Cardiovasculair Cohort (UCC) dat in 2015 is gestart. Het doel van dit cohort is om alle nieuwe cardiovasculaire patiënten zorg te bieden volgens de Nederlandse richtlijn Cardiovasculair Risico Management. Eind 2017 namen 2.325 patiënten deel aan het cohort (1.650 in 2016). Op basis van de gegevens uit dit cohort kan de behandelaar beter een adequate behandeling adviseren.

Centraal in de activiteiten van het speerpunt Circulatory Health stond de start van de multidisciplinaire polikliniek Hart- en vaatzieken op 1 april 2017. In deze polikliniek ontvangen patiënten laagdrempelig multidisciplinaire zorg door cardiologen, neurologen, internisten, geriaters en vaatchirurgen. Met deze multidisciplinaire polikliniek verbeteren we de zorg én service voor patiënten. Afspraken en diagnostiek worden bijvoorbeeld aansluitend gepland, over afdelingen heen. Eind 2017 waren de reacties van patiënten, specialisten, verpleegkundig specialisten en doktersassistenten positief en veelbelovend.

Vanuit het Speerpunt Child Health wordt interdisciplinair samenwerken gestimuleerd, onder andere via het uitreiken van Boost Grants. Drie onderzoeksgroepen binnen ChildHealth hebben in 2017 elk 15.000 euro ontvangen voor onderzoek om de zorg voor chronisch zieke kinderen verder te optimaliseren. Een voorbeeld van een onderzoek betreft het verwijderen van eicelstrips bij vrouwelijke jonge kankerpatiënten, zodat deze ingevroren en teruggeplaatst kunnen worden op latere leeftijd als er een kinderwens is.

Als gevolg van internationale samenwerkingen die we binnen het speerpunt Child Health hebben geïnitieerd, hebben we in 2017 een aantal grote beurzen binnengehaald. Namelijk een beurs van 5,2 miljoen euro voor onderzoek naar een nieuwe, op maat gemaakte behandeling van jeugdreuma en een beurs van 6,7 miljoen euro voor nieuwe, op maat gemaakte behandelingen van taaislijmziekte.

Een andere belangrijk aandachtspunt in 2017 was onze structurele en multidisciplinaire samenwerking met de Universiteit Utrecht, het Trimbos-instituut en de gemeente Utrecht binnen Dynamics of Youth. Samen voeren we onderzoek uit naar de effecten van spel op de ontwikkeling van chronisch zieke kinderen en de invloed van een chronische ziekte op het spel van kinderen.

In 2017 hebben we een vervolgfinanciering voor dit onderzoek gekregen, waarmee we drie PhD’s gedurende drie jaar aan vervolgonderzoek kunnen laten werken. In 2018 organiseren we een gezamenlijk congres en geven we een magazine uit, met hierin aandacht voor de belangrijkste uitkomsten tot nu toe.

In 2016 hebben we een zorgpad ontwikkeld voor kinderen met een aangeboren hartafwijking. Hiermee creëren we gestandaardiseerde zorg voor deze patiëntengroep tot ver in de volwassenheid. In 2017 hebben we ook één cohort voor hartonderzoek gecreëerd en één Hartcentrum gerealiseerd. Op deze poli zijn zowel kinderartsen als artsen voor volwassen patiënten gehuisvest. Gezamenlijk verlenen zij zorg aan alle hartpatiënten, van jong tot oud. Ook hebben we in 2017 zorgpaden, cohorten en levenslooppoli’s gerealiseerd voor patiënten met taaislijmziekte, aangeboren stollingsstoornissen en reuma. In 2018 doen we dit binnen het UMC Utrecht voor nog meer patiëntengroepen. 

Binnen het speerpunt Cancer zijn er tot slot verschillende (inter-)nationale onderzoeksubsidies binnengehaald, zowel voor basaal en translationeel onderzoek als voor klinisch onderzoek. Een voorbeeld is een beurs van 800.000 euro van het GranulosaFonds Philine van Esch voor onderzoek naar nieuwe behandelmethoden voor een zeldzame vorm van eierstokkanker. Ook heeft het KWF een beurs van 550.000 euro toegekend voor een trial, waarmee verbetering van de behandeling van eventuele complicaties na een operatie van de alvleesklier bij alvleesklierkanker kan worden onderzocht. Tevens hebben Zonmw, Zilveren Kruis en het KWF gezamenlijk een project gefinancierd (1,5 miljoen euro) voor onderzoek naar de inzet van de nieuwste DNA-diagnostiek bij het voorschrijven van kankermedicijnen.

Binnen het UMC Utrecht werken we eraan om behandeling steeds nauwkeuriger af te stemmen op wat er nodig is voor een specifieke patiënt. Een mooi voorbeeld van een initiatief dat hieraan bijdraagt, is de oprichting van een biobank met levende tumorcellen van meer dan 150 borstkankerpatiënten in samenwerking met het Hubrecht Instituut. Hierdoor kan onderzoek naar de genetische kenmerken van borstkankertumoren (organoïden) gedaan worden en kunnen in de toekomst patiënten op maat worden behandeld. Ook ontwikkelden onderzoekers van het UMC Utrecht een diagnostische test die laat zien welke patiënten met dikkedarmkanker meer kans hebben op uitzaaiingen. Ook dit maakt voor deze groep patiënten een op maat gemaakte behandeling mogelijk. 

Een ander belangrijk aandachtspunt binnen het speerpunt Cancer is opereren zonder snijden. Een mooie mijlpaal op dit gebied in 2017 is de behandeling van de eerste patiënt in de MRI-Linac. Dit state-of-the-art radiotherapie-apparaat stelt ons in staat om een tumor te lokaliseren, te bestuderen en deze tegelijkertijd zeer nauwkeuring en lokaal te bestralen. De verwachting is dat patiënten hierdoor minder vaak naar het ziekenhuis hoeven te komen, minder bijwerkingen ervaren en sneller herstellen. En dat de kans op genezing toeneemt. MRI-Linac radiotherapie is ontwikkeld door het UMC Utrecht in samenwerking met Elekta en Philips en is uniek in de wereld. 

Een absoluut hoogtepunt voor het speerpunt Cancer in 2017 is de officiële start van Oncode Institute (voorheen Onco XL genoemd), een virtueel instituut dat zich inzet voor onderzoek naar fundamentele inzichten over kanker, het ontstaan daarvan en het vertalen van deze wetenschappelijke ontwikkelingen naar patiëntenzorg. Het instituut is een initiatief van het UMC Utrecht, NKI, Hubrecht Instituut en Erasmus MC. Inmiddels bestaat Oncode uit 43 onderzoekers vanuit 9 instituten, waaronder 7 onderzoekers uit het UMC Utrecht. Hoogleraar Hans Bos (UMC Utrecht) is de eerste wetenschappelijk directeur van het instituut. KWF Kankerbestrijding en de ministeries van VWS, OCW en EZ, Zonmw, NWO en de instituten dragen tot 2020 in totaal 120 miljoen euro bij.

Vanuit het speerpunt Brain hebben we in 2017 ook een bijdrage geleverd aan drie onderzoeksprojecten binnen het KinderKennisCentrum  /  Dynamics of Youth  van de Universiteit Utrecht. Dit betreft innovatief, multidisciplinair onderzoek naar: de ontwikkeling van de hersenen in de eerste 1001 dagen van een kind, het effect van diagnostische labels op het welzijn van kinderen en de rol van spel en spelen bij de ontwikkeling van chronisch zieke kinderen.

Een andere mooie highlight in 2017 is de opening van de MIND Facility, een innovatief onderzoekslab met wereldwijd unieke hersenonderzoekexpertise. Met behulp van de nieuwste stamceltechnologie en microscopie zal er hier meer begrip ontstaan over hoe het menselijke brein ontstaat, zich ontwikkelt en wat er tijdens hersenziekten misgaat.

Ook wisten we in 2017 meer dan 40 subsidies voor hersen-gerelateerd onderzoek binnen te halen, met een totale waarde van meer dan 14 miljoen euro. Zo ontving prof. Jan Veldink een ERC consolidator grant van 2 miljoen euro. Hiermee gaat hij de komende vijf jaar onderzoeken waarom sommige DNA-veranderingen bij de ene persoon tot ALS leiden en bij anderen niet. Een ander voorbeeld is de Zon MW TOP-subsidie van ruim 200.000 euro voor Hilgo Bruining. Met dit geld gaat hij onderzoek doen naar een op maat gemaakte behandeling van een verstoorde prikkelverwerking.

In het UMC Utrecht is patiëntenparticipatie een belangrijk aandachtspunt. Zo ook binnen het speerpunt Brain. In oktober 2017 reikten we daarom ‘de Hoofdprijs’ uit aan Marjolijn Ketelaar. Zij ontving de prijs voor de manier waarop zij een brug slaat tussen onderzoek en de praktijk, en van patiënten partners maakt. Patiëntenparticipatie was ook een belangrijk onderdeel tijdens onze jaarlijkse researchdag. Hier lieten we artsen en onderzoekers gesprekken voeren met patiënten over de impact van onderzoek op het leven en de kwaliteit van leven van een patiënt.